Bij twee achtereenvolgende provinciale verkiezingen hebben twee verschillende partijen massaal onvrede weten te mobiliseren. Grote groepen in de samenleving voelen zich niet langer vertegenwoordigd en gerespecteerd door de op de Haagse tekentafel ontworpen ‘witte boorden democratie’. Die onvrede was allang merkbaar maar nu wordt het tastbaar omdat ook middengroepen en groepen binnen de Randstad nadrukkelijk de gevolgen ervaren van het beleid van de afgelopen jaren. Deze onrust maakt een samenleving kwetsbaar.

Verwaarlozing

De onrust vindt zijn oorzaak in de grote nadruk op economische groei en efficiëntie en jarenlange verwaarlozing van het kabinet in het contact met en het serieus nemen van de bevolking. Dit kabinet schuift problemen voor zich uit, sluit halfslachtige compromissen die het grote verhaal doen verwateren en heeft moeite met het nemen van verantwoordelijkheid voor de toekomst. Zo wordt verantwoordelijkheid steeds meer afgeschoven op het individu. Maar het individu heeft onvoldoende instrumenten om haar stem te verheffen anders dan de straat op te gaan en voelt zich daardoor machteloos. Politieke bestuurders zijn daarnaast ook nog onvoldoende in staat om uit te leggen hoe we de grote uitdagingen waar we voor staan kunnen aanpakken. Laat staan dat ze durven te zeggen dat we ons gedrag moeten veranderen en dat dit ongetwijfeld pijn gaat doen. Daarnaast komen de meeste bestuurders ook nog uit de traditionele school. Zij functioneren redelijk in een ingewikkelde wereld maar veel minder in de complexe en soms zelfs chaotisch wereld van nu. Daar hoort een andere bestuursstijl bij en andere manieren van het betrekken van de bevolking bij de democratie. Eens in de vier jaar een stem mogen uitbrengen is dan volstrekt onvoldoende.

Burgerbetrokkenheid

Zoals uit het rapport ‘Betrokken burgers’ van het Planbureau voor de leefomgeving (PBL) blijkt, denkt de overheid bij betrokkenheid van burgers nog vooral aan participatie, meedenken en meepraten op uitnodiging, terwijl aandacht voor het eigen initiatief van inwoners, voor de eigen ervaringen, wensen en mogelijkheden en voor hoe het beleid voor verschillende groepen uitwerkt, veel belangrijker is. Daarnaast worden inwoners teveel over één kam geschoren terwijl zij juist enorm verschillen in wat ze weten, willen, kunnen en in wat ze in staat zijn om te doen. Inwoners worden te weinig meegenomen in de vorming van beleid waardoor de verschillende perspectieven die bij burgers leven onvoldoende aan de orde komen. 

Burgerberaad

Democratie draait om betekenisvolle betrokkenheid. Dan past het om dit serieus te nemen in het vertrouwen dat inwoners verantwoordelijke keuzes kunnen maken. En dat begint al op lokaal, gemeentelijk, niveau. Betrek daarom veel meer de inwoners bij het reilen en zeilen van de gemeente waardoor de kennis en kunde die leeft in buurt en wijk collectieve kennis wordt. Leer van de verhalen uit de wijk. Naast kennis hebben mensen ook een verhaal. 

Een goed instrument om de taaie uitdagingen waar we voor staan gezamenlijk aan te pakken is een burgerberaad. Doe hier zo snel mogelijk ervaring mee op. Dat kan gewoon nog in deze raadsperiode en geef het burgerberaad vervolgens een prominente plaats in het partijprogramma voor de komende gemeenteraadsverkiezingen. 

Wees geen gevangene van je eigen ervaring door te blijven doen wat je altijd al deed maar pak de uitdaging op. Begin gewoon door het handboek ‘Burgerberaad’ er bij te pakken. 

Als je deze zomer in het Brabantse Waalre bent en even wilt uitrusten dan kan dat op een bank bij de herdenkingsboom ‘100 jaar Waalre’. Die bank staat voor het multifunctionele gebouw ‘Huis van Waalre’. En de bank is niet zomaar een bank, het is een kleurrijke ronde bank, gemaakt van afvalplastic door de kinderen van alle basisscholen in Waalre. Zij hebben hiervoor ook zelf al het plastic verzameld. Samen met kunstenaar Kees van den Boogaart hebben zij dit plastic versnipperd, gesmolten en verwerkt tot de bank.

Sparkling Plastic

Kees is een van de initiatiefnemers van Stichting Sparkling Plastic, een broedplaats in ‘s-Hertogenbosch waar afvalplastic wordt gerecycled tot diverse gebruiksvoorwerpen. Aan deze bewerking zit een sociale, creatieve en educatieve kant. Het sociale aspect komt onder andere tot uitdrukking in de relatie met de plaatselijke sociale werkplaats, creativiteit is terug te vinden in de te maken voorwerpen. Geen eenmalige gadgets die weer snel uit de belangstelling raken en in het milieu verdwijnen, maar gebruiksvoorwerpen met een lang gebruiksleven. Voorbeelden naast de al genoemde bank zijn, tafels, kasten, speeltoestellen, prullenbakken en pergola’s. Het educatief aspect komt tot uitdrukking omdat nadrukkelijk de samenwerking met scholen wordt gezocht, waarbij in een workshop het hele proces van afvalplastic tot product de revue passeert en inzicht wordt gegeven in hoe recycling van plastic werkt. Zo worden scholieren al vroeg bewust om duurzaam om te gaan met hun directe leefomgeving. 

Zo’n workshop wordt ook met bedrijven gedaan. Dan gaat het meer om een bedrijfsuitje of teambuilding waarbij collega’s samen bijvoorbeeld een tafel maken die vervolgens op een prominente plek binnen het bedrijf wordt neergezet. 

Samen met de wijk

Ook in de Bossche wijk Hambaken zijn de bewoners aan de slag gegaan met plastic afval. In een jaar tijd werd daar door hen 200 kilo plastic afval verzameld. In de broedplaats van Sparkling Plastic is dit plastic stapsgewijs verwerkt tot kunstobjecten. Deze objecten zijn samen met de wijkbewoners tot stand gekomen. Er zijn bijeenkomsten geweest waarbij de bewoners konden aangeven wat ze mooi vinden en welke kleuren, vormen en onderwerpen ze bij de wijk vinden passen. Zo krijgt het kunstobject uiteindelijk de identiteit van de wijk, níet alleen omdat het uit afval uit de omgeving bestaat maar ook omdat bewoners betrokken zijn geweest tijdens het hele proces. Zo is het object een cadeau van buurtbewoners aan de buurt. 

Brug van afvalplastic

Met de gemeente ‘s-Hertogenbosch en partners als Avans Hogeschool, Spark Makers Zone en de provincie Noord Brabant wordt door Sparkling Plastic samengewerkt om een brug van afvalplastic te bouwen. Deze brug komt over een water in een park in ‘s-Hertogenbosch. Jaarlijks wordt in Noord-Brabant circa 280 kton kunststof afgedankt. Hiervan wordt slechts 13% gerecycled, de rest wordt verbrand. Door nieuwe hoogwaardige toepassingen te vinden voor gerecycled plastic willen de betrokken partijen dit percentage flink verhogen. Afvalplastic wordt dan een meer waardevolle grondstof, waardoor gestimuleerd wordt om meer afgedankte kunststoffen te recyclen. Overigens ook de brug zelf moet op termijn weer 100% gerecycled kunnen worden. 

En, ziet u al mogelijkheden voor uw gemeente?

Onlangs kregen de gemeenteraadsfracties van D66 en GroenLinks een oekaze van hun fractievoorzitters in de tweede kamer om de oren. Hierin stellen Kaag en Klaver dat Forum voor Democratie en de PVV moeten worden uitgesloten bij het formeren van college’s na de gemeenteraadsverkiezingen van 16 maart aanstaande. Het klinkt wellicht daadkrachtig maar wat ze vooral laten zien is een staaltje Haags denken waar hiërarchisch vanuit Den Haag wel even wordt bepaald wat in ‘de provincie’ moet gebeuren. Waar bemoeien Kaag en Klaver zich mee? Hier gaan ze namelijk helemaal niet over. De gemeenteraad is het hoogste orgaan in de gemeente, laat de leden van de eigen partij dus mooi zelf uitmaken in wat voor een coalitie ze willen stappen. Loop hen vooral niet voor de voeten met stoere praat maar toon vertrouwen. De leden van de gemeenteraad zijn gekozen door de eigen lokale leden die zicht hebben op de lokale omstandigheden. Dus zijn die nieuw gekozen gemeenteraadsleden mans genoeg om tot een goede coalitie te komen die een afspiegeling vormt van de verkiezingsuitslag en de lokale partij standpunten. 

Als het hen zo uitkomt schuiven Kaag en Klaver democratische principes aan de kant. Daarmee begeven zij zich niet alleen op een speelveld waarop hun opponenten zich veel beter thuis voelen, maar ze doen daarmee ook juist datgene wat ze anderen verwijten. Uitsluiten hoort niet thuis in een democratie. Je kunt wél het gesprek aan gaan en dan besluiten dat ‘we toch niet zo goed bij elkaar passen’. Maar uitsluiten is voor bange onzekere politieke bestuurders die hun handelen laten afhangen van anderen zonder zelf ruggengraat te tonen. Met uitsluiten gaat de democratie richting het hellende vlak. 

Met hun ketelmuziek tonen Kaag en Klaver maar weer eens aan dat politiek leiderschap in een democratie niet voor bange mensen is. 

De gemeenteraadsverkiezingen komen er aan en de plannen gebundeld in de partijprogramma’s staan weer bol van de goede voornemens. Onontkoombaar is het bouwen van woningen een van die goede voornemens. In het verleden is onvoldoende geanticipeerd op de vraag naar woningen, waardoor een tekort is ontstaan en nu zal dit tekort, het liefst binnen een raadsperiode, worden ingehaald. En dus worden alle vrijliggende stukken grond in de gemeente ingepland voor woningbouw, worden kantoren omgebouwd tot studentenwoningen en kerken tot appartementencomplexen. ‘Bouwen, bouwen, bouwen’ is het mantra. Dat de partijen daarbij laten zien dat ze goed op de korte termijn kunnen denken maar wat minder op de lange termijn mag het plezier niet wegnemen. Hoe belangrijk het hebben van een dak boven je hoofd ook is, wat de politici uit het oog verliezen is het welzijn en welbevinden op de langere termijn. Het steeds meer verstenen van de stad maakt van de stad een compacte anonieme stad en waar mensen dicht op elkaar wonen gaat de leefbaarheid drastisch achteruit. Dan gaat het niet alleen om sociale verbindingen maar ook om gezondheid. Planten en bomen hebben een grote invloed op de kwaliteit van de leefomgeving. Groen verfraait de omgeving, geeft ruimte aan ontspanning en beweging en dempt het verkeerslawaai. Daarnaast verbeteren bomen de structuur van de bodem en zorgen ze er voor dat meer water kan worden vastgehouden waardoor bij hevige regenval minder wateroverlast ontstaat. Bomen geven ook schaduw en bevochtigen de lucht. Hierdoor worden extreme temperaturen in de stad beperkt en voelt het koeler. Bovendien levert een groene omgeving een belangrijke bijdrage aan de luchtkwaliteit in de stad door het verlagen van de hoeveelheid fijnstof.

Politici in de groef

Het afwegen van belangen zal meer centraal moeten staan. Maar als het vizier in de gemeentepolitiek eenmaal is gericht op ‘bouwen, bouwen, bouwen’, is die richting moeilijk te veranderen. Politici zitten dan al in de groef dat door de nieuwbouw de stad wordt ‘versterkt’ of ‘geoptimaliseerd’. Eufemistische kreten die moeten verdoezelen dat wat de inwoners ook zeggen of vinden, de bouw wel gewoon door moet gaan. Want politici willen niet alleen dolgraag de wens van woningzoekenden honoreren, ze voelen ook de hete adem van projectontwikkelaars in de nek. Dezelfde projectontwikkelaars waarmee hun wethouders geregeld om de tafel zitten. Menigeen die op de nadelen van al dat bouwen durft te wijzen, wordt weggezet als egoïst, groene drammer of NIMBY-type. En als de bezwaarmakers zich dan nog steeds niet laten afschrikken wordt de kaart van de ‘tijdelijke bouw’ uitgespeeld. Is weleens in kaart gebracht hoeveel van de na de tweede wereldoorlog neergezette ‘tijdelijke woningen’ er nog steeds staan?

Een brede en een verre blik

Oog hebben voor het sociaal belang is een goede zaak. Maar kijk dan ook met een brede en verre blik. Een brede blik omdat het niet alleen om woningbouw gaat maar bijvoorbeeld ook om leefbaarheid, behoud van groen en sociale veiligheid. En een verre blik omdat het niet alleen over het nu gaat maar ook over het straks, de toekomst, want die huizen staan er nog wel even. Ook dan moet de stad leefbaar zijn. De verantwoordelijkheid daarvoor moet nu al worden gedragen want besluiten van nu hebben grote gevolgen voor later. 

In het besef dat jezelf nooit in de schaduw van de boom zal zitten die je vandaag plant, moet je dus juist wel over je graf heen regeren. Voorkom daarom dat de oplossingen van vandaag de problemen van morgen worden.