Zo, het eerste jaar met Corona zit er op en het viel behoorlijk tegen. Bij de maatregelen die het kabinet nam, lag de nadruk sterk op het bestrijden van Corona en het voorkomen van overbelasting van de zorg. Hierdoor raakte de samenleving in toenemende mate ontwricht. Dit heeft geleid tot enorme nevenschade op sociaal, mentaal en economische vlak. Hier heeft het kabinet lang geen oog voor gehad. Ze was veel te druk met de korte termijn effecten van de pandemie. Deze eenzijdige blik werd nog eens versterkt door de samenstelling van het Outbreak Management Team. Hierin zitten vooral experts die heel veel weten over infectieziekten maar veel minder over de maatschappelijke effecten van de pandemie. In het begin van de crisis was deze eenzijdige focus misschien nog wel verdedigbaar maar het kabinet heeft hier veel te lang aan vastgehouden.

Het is hoog tijd voor een bredere visie waarbij meerdere belangen worden meegewogen. Maar geen nood, we lopen tegen verkiezingstijd en dus worden er door het kabinet cadeautjes uitgedeeld. Het komt dan heel goed uit dat ditzelfde kabinet blind was voor het sociale- en mentale welzijn van haar inwoners. Nu kan ze daar genereus €200 miljoen voor beschikbaar stellen. Een groot deel van dit bedrag gaat via gemeenten naar lokale initiatieven. Hierbij zal vooral worden gekeken naar bestaande activiteiten die zich hebben bewezen. En daar zit een gevaar.

Omdat het water veel mensen aan de lippen staat is het zeer aanlokkelijk om het geld te steken in het verzachten van deze pijn. En het is ook goed als bijvoorbeeld steun wordt gegeven aan initiatieven die eenzaamheid tegengaan, die mensen zinvol door de dag leiden en die leerachterstanden wegwerken. Maar een deel van het geld zal ook besteed moeten worden aan nieuwe initiatieven waarvan de resultaten pas op de lange termijn zichtbaar worden. Het gaat dan om het versterken van de mentale weerbaarheid, het leren benadrukken van positieve emoties zodat mensen perspectief zien, een gerichtheid op preventie, het komen tot een andere leefstijl, het bevorderen van een gezonder leven en het vinden van een balans tussen thuiswerken en privé.

Corona blijkt een ‘gamechanger’. Het heeft wat sluimerend aanwezig was tastbaar gemaakt: ongelijkheid, een onzekere arbeidsmarkt, onderwaardering van essentiële beroepen, de kwetsbare kant van globalisering en onze omgang met dieren. Corona is daarnaast geen tijdelijke kwestie, er komt geen leven na Corona. We moeten ons voorbereiden op een toekomst waarin Corona deel uitmaakt van ons leven inclusief beklemmende maatregelen. Hier ligt voor gemeenten een geweldige uitdaging.

Het is dan zover, we hebben een avondklok. Het ging in het Tweede-Kamerdebat wel weer op z’n Hollands, iedere fractie wilde er een plasje over doen. Voor de een moest er een halfuurtje bij en voor de ander moest dat er juist weer vanaf. En zo waren we weer thuis, midden in de polder. Ook de burgemeesters hadden allerlei mitsen en maren. De een had het over ‘niet te handhaven’ en de ander vond ‘dat het kabinet eerst maar moeten laten zien dat het helpt’. Er was totaal geen regie. Koren op de molen van argumenten voor diegene die niet van plan zijn om zich aan de avondklok te houden. En natuurlijk, een avondklok is een maatregel met de hoofdletter ‘M’ die de beschikbare ruimte nog meer inperkt en het gevoel van autonomie nog meer aantast. Het is dus goed dat hier uitgebreid over wordt gesproken. Maar, waar de discussie nauwelijks over ging is wat de gevolgen zijn van weer een maatregel voor de inwoners van de gemeentes van dezelfde burgemeesters die het maar niet lukt om met één stem te spreken. 

De samenleving kan het na een klein jaar Corona nog maar amper aan. Ga er ook maar aan staan: gescheiden leven van je dierbaren, beseffen dat je er niet bij kunt zijn als je geliefde moederziel alleen sterft, een gelimiteerd aantal familieleden bij de begrafenis, werken als een paard zoals artsen en verpleegkundigen en daarnaast anderen die gedwongen niets moeten doen. Er ontstaat een ‘Corona generatie’ die de afgelopen maanden de school amper van binnen heeft gezien. Deze kinderen krijgen niet alleen een leerachterstand maar ook hun sociale ontwikkeling stokt. En de sociale verschillen tussen kinderen met verschillende thuissituaties zoals een eigen ruimte om te studeren, hulp van ouders, en digitale middelen, worden alleen maar groter. De eenzaamheid groeit en psychologen maken zich dan ook zorgen over de toename van depressies en stoornissen.

Zoals gebruikelijk in een crisis zijn de maatregelen gericht op de korte termijn maar is er weinig oog voor de lange termijn. Als een leeuw in een kooi die zinloze rondjes loopt stompen steeds meer inwoners af. Ze missen perspectief. Hun gevoel van vrijheid en autonomie staat hevig onder druk. En dat terwijl er grote behoefte is aan vrijheden in plaats van inperkingen. Zie de volle parkeerplaatsen bij wandelgebieden waar zelfs verkeersregelaars moeten worden ingezet. Daarnaast is de samenhorigheid uit de eerste lockdown omgeslagen in ongeduld, argwaan en polarisatie. De onzekerheid en de afhankelijkheid van een overheid die steeds minder wordt vertrouwd, vormen een cocktail van verzet en weerstand. En via Social media vindt dit snel en eenvoudig een podium. 

Het gaat steeds over beperkende maatregelen waar bijvoorbeeld ook ruimte kan zijn voor adviezen over hoe je weerstand kunt verbeteren door een andere leefstijl. In plaats van zich druk te maken over de handhaving van de avondklok kunnen de burgemeesters deze maatregel beter omarmen om zich vervolgens gezamenlijk in te zetten voor het welzijn van hun inwoners. Daar is nog genoeg werk aan de winkel.

Het vaccin tegen het coronavirus kan voor het kabinet Rutte niet snel genoeg komen. De afgelopen maanden stond zij bij vragen vaak met een mond vol tanden en kon alleen maar wijzen naar de komst van het vaccin. Ondertussen werd steeds meer zichtbaar dat dit kabinet totaal geen grip heeft op de situatie. Het had altijd al de handen vol aan het hier en nu, door de corona pandemie wordt deze onmacht nog eens extra uitvergroot.
Daarnaast is pro-activiteit niet haar sterkste kant. Kijk bijvoorbeeld naar de aanpak bij het aanschaffen van mondkapjes, het massale testen of het bron- en contactonderzoek. Ze lopen steeds achter de feiten aan. Dus wekt het allang geen verbazing dat het vaccin er bijna is maar de organisatie om grootschalig te gaan inenten nog niet rond is. Zo is het IT-systeem niet klaar, is er een tekort aan personeel en moeten nog locaties worden gezocht. 

Natuurlijk valt de organisatie van het vaccinatieprogramma in de eerste plaats onder de regering maar gemeentes hebben er wel last van als dit niet goed wordt gedaan en zijn er bij gebaat dat zoveel mogelijk inwoners zich laten vaccineren. Ook omdat het kabinet onze toekomst in handen legt van wetenschappers en dan wordt, zeker als de druk zoals in een pandemie hoog is, de menselijke maat nog wel eens vergeten. Zo spreekt het kabinet steeds over maatregelen maar nauwelijks over perspectief. Daarom sluipt angst binnen, ontstaat ‘mentale moeheid’ en leidt dit tot eenzaamheid. Alle reden voor gemeentes om de vinger aan de pols te houden. Het gaat immers wel over haar inwoners. Dus gemeentes, wees wél pro-actief en stroop de mouwen op. 

Ga bij vaccinatie uit van een ‘normaal verdeling’:

• 10% van de inwoners staat te dringen voor een prik, 
• 10% moet er niets van hebben en van 
• 80% is de mening nog te beïnvloeden. 

Deze laatste groep is ook weer onder te verdelen in 

• 20% die neigen naar wel vaccineren, 
• 20% die juist neigen naar niet vaccineren en 
• 40% die het nog niet echt weet en waarvan de mening nog zeer te beïnvloeden is

Ga vervolgens aan de hand van de beïnvloedingstheorie van Cialdini aan de slag. Zoek uit die 10% welwillenden een paar ambassadeurs. Dat kunnen bekende stadsbewoners zijn maar ook inwoners die een specifieke rol spelen in de buurt. Zij zijn de rolmodellen die de volgende 20% door middel van sociale bewijskracht inspireren om zich ook te laten vaccineren. Laat reeds gevaccineerde inwoners dit kenbaar maken aan hun omgeving door bijvoorbeeld een kaartje met de slogan ‘doe je ook mee?’ mee te geven. Dit kaartje kan met een persoonlijke noot erbij aan anderen worden gegeven. Publiceer daarnaast regelmatig het aantal inwoners dat zich heeft laten vaccineren onder het kopje ‘zoveel mensen gingen u al voor’.
De volgende 40% heeft oprecht vragen. Zij zullen door voorlichting en door familie, vrienden en buren hun mening vormen. Bij deze groep heeft geduldig informeren dus zin. Dit kan zowel via de gemeente als via hun omgeving. Voorzie die omgeving dus ook van informatie. Communiceer open en transparant ook over de onzekerheden van het vaccin. Benadruk de urgentie door beelden uit een naburig ziekenhuis te publiceren en vlogs van verpleegkundigen een podium te geven. Geef als gemeentebestuur zelf het goede voorbeeld en laat je vaccineren. Ook de gemeenteraad en zoveel mogelijk ambtenaren doen natuurlijk mee.

We zitten midden in een van de grootste crisissen. Het is dan ook een relevante opgave om er voor te zorgen dat zo veel mogelijk mensen zich laten vaccineren. Ook voor een gemeente die hier in directe zin eigenlijk helemaal niet over gaat. En die 10% die niets van het vaccin wil weten? Die geeft u gewoon geen aandacht.

Het Sociaal Cultureel Planbureau kwam onlangs met het onderzoeksrapport ‘Sociaal domein op koers?’ over de 5 jaar geleden ingezette decentralisaties. Uit het rapport blijkt dat ‘het sociaal domein’ behoorlijk uit koers is geraakt. De gewenste koers is een product van de leemlaag van Haagse ambtenaren die fraaie structuren bedenken die perfect werken........ in hun wereldje van papier. Eenmaal in de dagelijkse praktijk, de weerbarstige leefwereld, is die structuur een blok aan het been. Dan blijkt de burger minder zelfredzaam en de samenleving minder zorgzaam dan bedacht achter de bureaus in de ambtelijke systeemwereld. Het is ook naïef en getuigt van zelfoverschatting om te denken dat mensen meer naar elkaar zullen omkijken ‘omdat Den Haag dat wil’. 

Er gaat veel mis in het sociaal domein blijkt uit het SCP-rapport. Zo is de deelname van mensen met een beperking aan de samenleving niet toegenomen, zijn er nog steeds knelpunten in de jeugdzorg en zitten mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt, die voorheen actief waren in beschutte sociale werkplaatsen, zich thuis te vervelen. Daarnaast zitten ze bij bedrijven waar de werkdruk hoog is en waar het om efficiency draait, helemaal niet te wachten op mensen die meer aandacht nodig hebben en dus het werkproces vertragen. Hierdoor worden de ‘targets’ al helemaal niet meer gehaald. Ook gaat alle aandacht uit naar mensen met eenvoudige vragen omdat daar nog enige eer valt te behalen. De wat moeilijkere ‘casussen’, zoals dat in de systeemwereld heet, hebben het nakijken.

In die systeemwereld draait het om structuurverandering, maar in de leefwereld komt daar nog gedragsverandering en cultuurverandering bij. En dat zijn nu juist twee van de meest lastigste veranderingen. Hier is een lange adem voor nodig. Er wordt dan ook veel te snel geconcludeerd dat de decentralisatie is mislukt. Het ontbreekt aan geduld. Er wordt geen tijd genomen om de verandering deel te laten worden van de structuur en cultuur van de leefwereld. Voordat de verandering kan beklijven, wordt alweer aan iets nieuws gedacht. Als je als overheid echt sneller resultaat wenst, kom dan niet met dubbele opdrachten. In de opdracht aan gemeenten zat nu ook een bezuiningsopgave. Er moest meer worden gedaan met minder geld. De opmerking uit het rapport dat ‘de gemeenten geen betere resultaten behalen dan de overheid’ is dan ook uiterst curieus. Dat is onvergelijkbaar. Het is alsof iemand op huizenjacht wordt gestuurd met het spaarpotje van een kind en er vervolgens wordt geklaagd dat er geen fatsoenlijk huis is gekocht.

Toch is het idee achter de decentralisaties helemaal niet zo gek. De zorg kan het best worden uitgevoerd dichtbij de mensen om wie het gaat. Daar is verstand van zaken, kan goed worden aangegeven wat nodig is en kan, in de directe interactie, maatwerk worden geleverd. Een regierol voor gemeentes is dan ook goed te verdedigen. Maar neem dat als overheid dan ook serieus door te investeren in plaats van te bezuinigen. En geef vertrouwen waardoor de bureaucratische last niet alleen kan worden verminderd maar de regelgeving ook een stuk eenvoudiger kan zijn.

Zet even door overheid maar investeer en vertrouw. Daarmee komen de decentralisaties weer op koers. Er is echter wel enige haast bij want door de Corona crisis zal de zorgvraag alleen maar toenemen.